De literaire wereld

07 november 2014

Op de derde zaterdag in september zaten we in een brasserie te lunchen. Ze at een Caesar Salad, zonder saus, en dronk verse sinaasappelsap. ‘Weet je wat ik soms heel moeilijk vind?’ Ik had niet het minste vermoeden en begreep ook niet waar deze vraag ineens vandaan kwam. ‘Mijn boek is het resultaat van jaren werk. Dat weet je, daar hoef ik jou niets over te vertellen. Maar voor Kitty is het een verhaal dat over het voetlicht moet worden gebracht en Jos geeft me het gevoel dat het vooral koopwaar is. Ik kan daar niet goed mee omgaan!’ Mijn reactie was treurigmakend ondiplomatiek. ‘Ieder zijn eigen invalshoek’, zei ik en er viel een ijzige stilte. Een paar dagen later belde ze me om te zeggen dat ik natuurlijk gelijk had. Ze begreep best dat haar boek voor haarzelf iets anders was dan voor een promotiemedewerker, of de boekhandelaar waar we die ochtend een signeersessie hadden gehad.

Gaan tegen het eind van de middag de deuren van een niet nader bij naam te noemen literair café open, dan is dat voor de één het startsein voor een aantal uren bomen over teksten, collega’s, recensenten, uitgevers, of nieuwe plannen, voor de ander is het een angstig verkennen van een nieuwe omgeving en voor de barman is het zaak om bij dat alles zoveel mogelijk omzet te maken.

Een toen nog zeer jonge auteur zei eens vol enthousiasme tegen me dat de nieuwe literaire hoofdstad van Nederland toch echt Haarlem zou zijn. Hij had daar allerlei argumenten voor. In zijn ogen was literatuur een geografisch te definiëren genre. Daar staat hij overigens niet alleen in. We hebben het immers ook over the Great American Novel, over de Europese literatuur, of de Russische bibliotheek. Eens in de zoveel jaar wordt gezegd dat auteurs de verhalen van de straat moeten vertellen, of dat werkelijk literaire teksten alleen uit het moeras getrokken kunnen worden.

Deze drie herinneringen drongen zich aan me op toen ik in een klein vliegtuig over het westen van Europa vloog, een paar kilometer hoger dan de toestellen van de commerciële luchtvaartmaatschappijen. Parijs zag ik als getekend op een landkaart, terwijl ik op hetzelfde moment ‘Het Kanaal’ kon zien en Londen iets verderop wist te liggen. Een kwartier later doemden rechts de Pyreneeën op, links de besneeuwde toppen van de Alpen, terwijl voor ons de havens van Marseille blonken in het felle zonlicht, dat bovendien de Middellandse Zee deed schitteren.

Vanaf zestien kilometer hoogte ervaar je dat alles als een eenheid. Hij valt in stukken en brokjes uiteen naarmate je lager komt en op de grond gaat het niet meer over werelddelen, landen, streken, provincies of gemeenten, maar om je eigen straat, je huis en het kantoor waar je ’s ochtends heengaat om te werken. Hoe ik ook keek, de literaire wereld toonde zich niet. Hij bestaat alleen in onze hoofden als een idee, waar iedereen zijn eigen kleur aan geeft.